Hoezo depressief?
Over labels, maakbaarheid en de evolutietheorie
Deze maand geef ik je een uitgebreid artikel over depressie. Ik beweer niet dat ik de wijsheid in pacht heb, maar ik heb me er de laatste jaren uitgebreid in verdiept en beschrijf hier mijn kijk op depressie.
Cijfers over depressie: het gaat echt ergens over
In 2012 gaf 27 procent van de inwoners van 12 jaar of ouder aan dat ze ooit in hun leven minstens twee weken achter elkaar somber of depressief waren. In dat jaar had volgens het CBS 8% van de mannen en 13% van de vrouwen last van depressieve klachten.
Cijfers zijn discutabel, omdat ze (o.a.) gebaseerd zijn op definities. Maar ik noem ze toch, om aan te geven dat het hier niet om een verwaarloosbaar risico van het leven gaat, maar nadrukkelijk om ons heen aanwezig is. Of misschien ben jij een van die mensen die hiermee worstelt en dan is het vaak troostrijk om te weten dan je niet alleen bent.
Is depressie een moderne ziekte?
Depressie is pas in de afgelopen halve eeuw op grote schaal benoemd en gediagnosticeerd in de wereld van de psychologie en psychiatrie. Daarvoor werden mensen angstig of neurotisch genoemd.
Gaandeweg is depressie als belangrijke diagnose opgekomen. Symptomen zijn onder andere slapeloosheid, gebrek aan eetlust en weinig energie. Geheel in de lijn van de moderne tijd, blijven we aan de oppervlakte en richten we ons op de biochemische processen. Er is iets mis met onze hersenen, de chemie is uit balans.
Zoals we terrorisme niet kunnen bestrijden met louter militair optreden, zo ook zijn pillen niet afdoende. We pakken zo de symptomen aan, het is cosmetisch en oppervlakkig.
Wat is depressie?
Net zoals we bij koorts niet meteen een pil voorschrijven, zo zouden we bij vermindering van eetlust, slaap en energie eigenlijk eerst verder moeten kijken. Wat ligt hieraan ten grondslag?
Deze uiterlijke symptomen zien we ook in de natuur. Als je kat of hond – of eender welk dier – gewond is en pijn heeft, trekt hij zich terug. Misschien zijn deze symptomen bij ons ook verwant met een trauma?
Depressie is zo universeel – een aanzienlijk deel van de mensheid lijdt eraan – dat het blijkbaar in de evolutie is ontstaan als een nuttige functie. Misschien hoort het bij ervaringen van bijvoorbeeld verlies.
In het boek ‘Het nieuwe zwart’ wordt betoogd dat het label ‘depressie’ te snel wordt geplakt en dat het vaak eigenlijk gaat om rouw en melancholie, waarbij rouw niet altijd gaat over de dood van een dierbare, maar over vele vormen en gradaties van verlies. Denk aan een scheiding, een nieuwe school, een nieuwe baan, emigratie en andere grote veranderingen waarbij je afscheid neemt van het oude.
In mijn beleving is depressie een vorm van NEE: “Ik wil dit niet.”
Aanleidingen voor ‘depressie’
Voor het gemak gebruik ik de term maar, wetende dat het een verzamelbak is van van alles, waarbij eerdergenoemde symptomen van toepassing zijn.
Ik noem een paar factoren die dit gevoel van ‘NEE’ kunnen oproepen.
Onze maatschappij
Depressie kan ontstaan als gevolg van diepgaande maatschappelijke veranderingen. Meer economie en minder verzorgingsstaat kan mensen een gevoel geven dat sociale steun en gemeenschapszin plaatsmaken voor leegte en isolement.
Onze werkomgeving
Organisaties worden ‘overgemanaged’. Waar mensen voorheen een ambacht beheersten en vanuit passie en naar eigen inzicht handelden, worden tegenwoordig steeds meer zaken in detail voorgeschreven. Meten = weten. Als mensen zich beschouwd voelen als een productiefactor – eenheden van energie – dan kan dat er (onbewust) toe leiden dat ze niet meer mee willen doen.
Een mijlpaal bereikt
Dit klinkt misschien gek: het is toch fantastisch om bijvoorbeeld je master of proefschrift te hebben afgerond? Zeker … maar daarna wacht het Grote Niets, tenminste: zo wordt dit soms ervaren. De leegte die ontstaat leidt tot onzekerheid en wiebeligheid over de toekomst en dat willen we liever niet ervaren; we zeggen er ‘NEE’ tegen.
Boosheid
Onbewuste vijandigheid die we ervaren naar een dierbaar persoon is moeilijk te accepteren. De boosheid kan dan naar binnen slaan, waardoor we oververmoeid raken. Het onderdrukken van de boosheid of haat kost pakken energie. Omdat de boosheid onbewust is en er een groot taboe op rust (vooral voor vrouwen), is de kans groot dat je dit echt niet weet.
Verlies
We verliezen een geliefde, een baan, een huisdier of iets anders en dit leidt tot verminderde eetlust, slaap en energie. Het ligt voor de hand, maar ik noem het toch maar. Het maakt overigens niet uit wie de beslissing neemt. Kies je ervoor om die zogenaamde vriendin die er eigenlijk nooit voor jou is niet meer te zien? Hak jij de knoop door om te gaan scheiden? Neem je zelf ontslag? Het maakt niets uit; er is verlies.
Ons zelfbeeld
Er gebeuren aan de lopende band dingen die ons onzeker maken over hoe we gezien worden. Onze baas maakt een kritische opmerking, onze geliefde reageert afstandelijk, onze collega’s hebben geen oog voor onze geleverde prestatie. Het ideaalbeeld van onszelf als sympathiek mens wordt doorgeprikt.
Mijn verhaal
In mijn studententijd ontmoette ik de man van mijn leven. Eric was vrolijk, intelligent, hield van uitgaan en van mij. Hij kon zo enthousiast zijn! Hij kon goed biljarten en dat was zijn grote hobby. Natuurlijk leerde hij mij dat spelletje ook een beetje en als ik eens een mooie carambole maakte dan was hij zo blij voor mij. Medevreugde, daar was hij heel goed in. We waren echt gelukkig samen. Totdat … zijn vrolijkheid en enthousiasme een tegenhanger bleken te hebben: het sloeg om in somberheid en ontoegankelijkheid; letterlijk: de bel ging uit, de stekker uit de telefoon en hij was er gewoon niet. Uiteindelijk heb ik het uitgemaakt, mede op advies van vrienden die me vertelden ‘dat hij nu eenmaal zo was’.
Een paar jaar later kwam ik hem weer tegen en sloeg de vonk weer over. Hij overtuigde me dat deze depressieve episodes achter hem lagen en we gingen er weer samen voor. Na een paar maanden, waarin hij inderdaad zijn heerlijke, blije en gezellige zelf was, besloten we samen te gaan wonen. We genoten, gingen samen naar Oerol, uit eten en biljarten. Hij kon heerlijk koken en ik liet me graag verwennen als van mijn werk thuiskwam en het huis helemaal rook naar Indonesisch eten.
Na enige tijd bleek dat hoewel we samen best een behoorlijk inkomen hadden, er vrijwel geen geld overbleef. Vakantie of sparen zat er niet in; zelfs grotere uitgaven aan kleding of huisraad waren niet mogelijk. Hij draaide er omheen en ik kreeg de indruk dat het aan mij lag: het was heel normaal dat er zoveel geld op ging aan de dagelijkse dingen. Natuurlijk bleek er wel wat te zijn: hij dronk, veel, in de kroeg. Zo hield hij zijn depressies onder controle. Langzaam werd me duidelijk hoe verslaafd hij was en welke gevolgen het had. En uiteindelijk was hij alcoholist én depressief. Onze relatie was niet meer leuk.
Ik besloot na wat gesprekken, onder andere met mijn huisarts die ik nog altijd zeer dankbaar ben, dat ik zo niet wilde leven.
Om een lang verhaal kort te maken: hij is na veel vijven en zessen bij zijn huisarts geweest, werd doorverwezen naar wat toen nog het Riagg heette (GGZ-instelling) en ging zelfs met tegenzin naar het intakegesprek. Daarna besloot hij dat hij het pad van de psychotherapie niet op wilde. We gingen uit elkaar, hij ging boven zijn stamkroeg wonen en hij verweet mij van alles en nog wat.
Vijf jaar later pleegde hij zelfmoord.
Ik heb er lang over gedaan om deze relatie en alles wat ermee samenhing te verwerken. Eric was intelligent een gevoelig, misschien te gevoelig. Ik hou nog steeds van hem en ik heb hem voor zover nodig vergeven. Zijn geest is nog lange tijd bij mij blijven hangen, omdat hij zich schuldig voelde; onlangs heeft iemand hem geholpen om mij los te laten en over te gaan. Moge zijn ziel in vrede zijn.
Ups en Downs horen bij het leven
Dus wanneer is het gewoon een korte sombere periode en wanneer wordt het een depressie genoemd?
Er is een standaard die zegt dat de somberheid 14 dagen duurt. Dan hebben we het dus nog steeds over verminderde eetlust, slaap en energie. De mate waarin is geen rocket science, en ik ga hier natuurlijk niet op de stoel van de huisarts of psychiater zitten.
Wat ik hierover wil zeggen is, dat we in onze moderne tijd geneigd zijn om heel snel de diagnose te stellen en de gevoelde staat direct te willen gladstrijken. We nemen een pil of we doen een korte gedragstherapie en we kunnen weer door. We blijven aan de oppervlakte en doen niet meer dan symptoombestrijding.
Pleidooi voor tolerantie
Niet alles in het leven is maakbaar. Er komen nu eenmaal dingen op je pad, prettige en onprettige. Soms is er tijd nodig om al die dingen te verwerken, of om te onderzoeken en te begrijpen.
De symptomen die tot de diagnose ‘depressie’ leiden, zijn er niet voor niets. Ze hebben je wat te vertellen. Stel je ervoor open, wees tolerant, aanvaard dat het leven nu eenmaal niet altijd op rolletjes kan lopen. Als je kunt aanvaarden dat het nu een tijdje (zonder tijdslimiet) zo is en een tijdlang deze symptomen kunt tolereren, dan ben je in staat om je open te stellen en te merken wat er allemaal speelt.
Het lijkt misschien tegen de stroom van de huidige tijd in te gaan, maar willen we niet allemaal juist meer duurzaamheid?
Soms is inzichtmeditatie hierbij een prima ingang. Mindfulness meditatie is zo’n meditatievorm en de 8-weekse MBCT-training (waarin ik ben opgeleid) is zelfs speciaal ontwikkeld tegen (herhaling van) depressie. In de mindfulnesstraining wordt onder andere veel aandacht gegeven aan aanvaarding (versus ‘NEE’) en aan gedachtenpatronen (piekeren en scenario’s).
Soms helpt wandelen in de natuur, omdat de natuur je helpt te kalmeren, accepteren en je te openen.
Soms is persoonlijke begeleiding een goed idee om je te helpen onder de oppervlakte van je bewustzijn te komen. Dit kan in de vorm van coaching of therapie, net wat bij je past. Vaak is het ook heel fijn om te delen wat je bezighoudt; er ligt een vorm van legitimatie in dit proces van uitspreken, aanhoren en delen, die onontbeerlijk is bij het verwerken van moeilijke ervaringen.
[add_eventon_list number_of_months = “2” event_count = “4” show_limit = “yes” hide_past = “yes” hide_empty_months = “yes” event_type_2 = “22 “]
Themasessie in de natuur: Verlies en Vergankelijkheid
Onderdeel van de jaartraining in de natuur: Mindful Leven, Werken en Ondernemen.
Je kunt op ieder moment met de jaarcyclus starten, of doe mee met losse sessie.
Ook dit gaat voorbij
Bomen en bladeren verlaten elkaar; ze gaan ieder hun eigen weg. Bomen maken zich schoon en komen in een lagere versnelling. Bladeren transformeren tot compost en dekken de aarde toe. Vruchten, noten en zaden zoeken hun onzekere weg in de wereld. In deze laatste fase van de jaarcyclus tekent de naakte waarheid zich af. Sterke metaforen!
In november lopen we op Beerschoten, De Bilt (v.a. 2018 zal de locatie veranderen naar omgeving Delft). We werken met vergankelijkheid, met ouder worden, met ontstaan en vergaan, met transformatie en InterZijn (alles is verbonden).
Interesse? klik hier
Tot slot: het boeddhistische pad
Zoals je misschien weet, is mindfulness gebaseerd is het boeddhisme. De boeddha was een psycholoog avant-la-lettre. Hij mediteerde en mediteerde, en op een dag zag hij het licht; hij raakte verlicht. Hij zag alles heel helder en hij begon mensen te onderwijzen. Hij vertelde over de vier nobele waarheden en over het achtvoudige pad, die samen de basis vormen van het boeddhistische gedachtegoed.
Deze basisbeginselen van het boeddhisme kunnen heel behulpzaam zijn al je wilt leren omgaan met ‘depressie’ en andere onaangename gesteldheden, emoties en dergelijke. Misschien wil je hier wat over lezen en dan kan ik je dit boek van David Dewulf van harte aanbevelen:
