Niets is voor eeuwig, alles verandert
Alles verandert. Opnieuw beginnen
Kun je met de laatste ademtocht.
Maar wat gebeurd is, is gebeurd. En het water
Dat je bij de wijn deed, kun je er
Niet meer uitgieten.
Wat gebeurd is, is gebeurd. Het water
Dat je bij de wijn deed,kun je er
Niet meer uitgieten, maar
Alles verandert. Opnieuw beginnen
Kun je met de laatste ademtocht.
~Bertolt Brecht
Ik volg deze hele maand de Mindfulness Summit – iedere dag een interview of talk, soms met oefeningen geïntegreerd of aan het eind. Een internationaal gezelschap trekt voorbij, met bekende en voor mij minder bekende namen in de mindfulnesswereld. Ieder belicht het op zijn of haar eigen manier; grappig is dat ze elkaar soms enigszins lijken tegen te spreken. Maar uiteindelijk blijft natuurlijk overeind dat mindfulness ongelooflijk eenvoudig en krachtig is en je leven een boost geeft in de richting van meer tevredenheid, meer flexibiliteit en – zo realiseerde ik me de laatste tijd – meer frustratietolerantie.
Vorige week was Timothea Goddard aan het woord. Ik had nog nooit van haar gehoord, maar vond haar talk inhoudelijk sterk.
Timothea Goddard geeft al heel lang de 8-weekse MBSR-training (Mindfulness Based Stress Reduction) en ze ging in op de essentie van de training. Ik geef hierna een deel van haar verhaal weer in het Nederlands, aangevuld met mijn eigen ervaring met het geven van de mindfulnesstraining.
Enjoy!
“Om vrij te zijn, is het noodzakelijk dat we de 10.000 vreugdes en de 10.000 smarten omarmen.”
Dit is wel heel veel gevraagd! Wij – mensen – zijn uitgerust met een zenuwstelsel dat gericht is op het vermijden van wat onprettig of pijnlijk is, en om op zoek te gaan naar het prettige.
En we hebben dat systeem nodig: stel dat je je hand op een gloeiende plaat legt … je merkt het op zonder oordeel, zonder prettig of onprettig, zonder in een reflex te schieten … Geen goed idee! Ons zenuwstelsel, zoals het is, is essentieel voor de overleving van het individu en van de soort.
We zijn dus geprogrammeerd om continu alle indrukken te taxeren: is het goed of slecht voor me? En daar blijft het niet bij: onmiddellijk komen we – in een reflex – in beweging. We bewegen ons er naartoe of er vandaan. Het gebeurt allemaal automatisch.
En daarom is het niet makkelijk om vrijheid te vinden, te ervaren.
Als we mindfulness oefenen, beginnen we met het opmerken van onze zintuiglijke sensaties. In het begin zullen we deze direct benoemen als prettig of onprettig.
Als ik in de deelronde na een oefening vraag wat is opgevallen, vertellen deelnemers dingen als:
“Ik vond het wel prettig, ik werd er heerlijk rustig van.”
“Het lukte niet, ik kon niet stil blijven liggen.”
“Het ging niet goed, want ik was de hele tijd afgeleid door het geluid buiten.”
Dit zijn interpretaties, voorbij de zintuiglijke ervaring. In dit automatisme bewegen we ons in ons dagelijks leven.
Ik hoor iemand zeggen dat het prettig was en vraag: “Wat was er precies dat het prettig maakte?” Of: “Wat ervoer je precies, waardoor het prettig voor je was?”
Of ik vraag wat er precies gebeurde, waardoor het idee ontstond dat de deelnemer niet stil kon blijven liggen.
Of ik ga in op de gebeurtenis: “Dus je lag op je matrasje en je hoorde geluiden. Wat hoorde je eigenlijk precies?”
Terug naar het moment
Terug naar wat er in het moment gebeurt en ontdekken dat we er zelf ‘prettig’ en ‘onprettig’ aan toe voegen. En dat het daarmee nog lang niet klaar zijn, maar dat het eigenlijk daar pas begint: we komen in actie, we willen het anders, we slaan aan het denken over hoe we het anders kunnen krijgen. Of we willen het vasthouden en dat lukt niet en dan wordt het alsnog onprettig.
Mindfulness; ontdekken wat het werkelijk is
Dus in de mindfulnessoefeningen worden we uitgenodigd om waar te nemen wat er gebeurt. Opmerken, echt onderzoeken, wat er gebeurt. Erbij zijn, net iets dieper verbonden zijn met wat er gebeurt. Hiermee geven we onszelf de kans om de ware natuur en de vele kwaliteiten te onderzoeken van wat hier, nu, werkelijk is. Niet slechts een verzameling van vluchtige indrukken, maar iets wat beweegt, schuift, verandert.
De twee pijlen
Timothea haalt in dit kader het boeddhistische verhaal over de twee pijlen aan:
“Als een ‘onwetende’ wordt geraakt door een pijnlijk fysiek gevoel, maakt hij zich zorgen, piekert, huilt, rouwt, … We kennen dit gevoel allemaal wel, toch?
Eerst is er een fysiek gevoel, vervolgens is er (in no-time) ook een mentaal gevoel. Het is alsof hij wordt doorboord door een pijl, en dat deze eerste pijl direct wordt gevolgd door een tweede pijl.”
De eerste pijl is de directe gewaarwording van pijn; de tweede pijl is onze directe vertaling naar een reflex om te vechten, vluchten of bevriezen. De onwetende ziet niet dat dit twee stappen zijn en beschouwt ze als één geheel. Als hij start met het beoefenen van mindfulness ontdekt hij dat er twee pijlen zijn; de eerste is onvermijdellijk, de tweede is optioneel.
De eerste pijl overkomt ons, de tweede pijl steken we er zelf bij: we vinden er iets van, we willen het weghebben, negeren of ontkennen het. Deze tweede pijl levert ons veel meer en vooral langer pijn op dan de eerste.
Niets is voor eeuwig, alles verandert
Hier nog een fragment uit ‘Licht door het duister – Omgaan met negatieve emoties’ van Thich Nhat Hanh. Het gaat over de twee pijlen.
“Pijlen afschieten
In de boeddhistische Sallatha Soetra staat een verhaal dat bekend is geworden onder de naam ‘De pijl’. Als je geraakt wordt door een pijl, zo staat er, voel je pijn in dat deel van je lichaam dat door de pijl wordt geraakt. Word je vervolgens op precies dezelfde plek door een tweede pijl geraakt, dan wordt de pijn niet dubbel maar minstens tien keer zo erg.
De onaangename dingen die soms gebeuren in een mensenleven – afgewezen worden, verlies van een kostbaar voorwerp, zakken voor een examen, gewond raken tijdens een ongeluk – kun je vergelijken met de eerste pijl. Het doet pijn. De tweede pijl schieten we zelf af, dit is onze reactie, het verhaal dat we erbij maken en onze bezorgdheid en angst. Dit alles vergroot het lijden. Vaak heeft de ramp die we maar blijven herkauwen in wezen nooit plaatsgevonden. Zo kun je bijvoorbeeld bezorgd zijn dat je kanker hebt en binnenkort zult sterven. Maar je weet het niet en je angst voor het onbekende maakt de pijn alleen maar groter.
De tweede pijl kan verschillende vormen aannemen, bijvoorbeeld de vorm van oordelen (‘Hoe heb ik zo dom kunnen zijn!?’), angst (‘Wat als de pijn niet weggaat?’) of woede (‘Ik haat de pijn en bovendien heb ik dit helemaal niet verdiend!’). Zo heb je in je geest al snel een ware hel van negativiteit bij elkaar getoverd, die de stress van de ware gebeurtenis minstens tien keer erger maakt. Onderdeel van de kunst van het lijden is leren om de pijn niet uit te vergroten door je mee te laten slepen door angst, woede of wanhoop. Je bouwt je energiereserves op en onderhoudt ze, zodat je het grote lijden kunt hanteren. Het kleine leed kun je loslaten.
Als je je baan kwijtraakt, is het heel normaal dat je angstig en bezorgd reageert. In de meeste gevallen veroorzaakt het verlies van een baan lijden, met het bijbehorende risico dat je geen geld hebt om eten of medicijnen te kopen. Maar je hoeft dit leed niet groter te maken met allerlei in je hoofd rondtollende verhalen die de werkelijkheid veel erger maken dan ze is. Sommige mensen denken in zo’n situatie: ik ben hier helemaal niet goed in, ik vind nooit meer ander werk of ik heb mijn gezin teleurgesteld. Het is belangrijk te beseffen dat alles voorbij gaat. Lijden kan in ieders leven en op ieder moment ontstaan, maar het kan ook weer ophouden.”
Drie principes van mindfulness
Hiermee komen we bij de kern van het betoog (wat ik eruit heb gedestilleerd) van Timothea Goddard: drie principes uit het boeddhisme die met elkaar verbonden zijn en die ook het uitgangspunt vormen van mindfulness.
De boeddhisten beschrijven het ongeveer als volgt:
- Pijn is onvermijdelijk
- Niets blijft hetzelfde
- Zelfs het ‘zelf’ blijft niet hetzelfde; het is een constructie die in ieder moment opnieuw wordt geconstrueerd
Iets eenvoudiger vertaald naar mindfulness:
- Life sucks
- Everything changes
- Don’t take it personally
Als we bovenstaande leefregels ter harte nemen, worden al die ervaringen, alle pijnlijke voorvallen in ons leven, eenvoudiger te dragen. We aanvaarden dat pij nu eenmaal bij het leven hoort en geven het gevecht om dit niet te voelen, op. We realiseren ons dat alles voorbij gaat, dus de pijn zal overgaan en we kunnen onze pogingen om vast te houden aan het prettige of het bekende direct staken. En last but not least: de dingen die pijn doen, doen dat vooral – of zoveel meer – doordat we ons identificeren. Laten we het los, laten we onze veronderstelde belangen varen, dan blijkt het allemaal een stuk minder erg te zijn.
Misschien duizelt het je nu
Dat kan ik me goed voorstellen. Deze begrippen gaan een stuk dieper dan zomaar even 10 minuten zitten en je ademhaling volgen. Hoewel je door dat dagelijks te doen, op den duur wel iets zult ervaren van wat ik hier uiteen heb gezet.
Wil je het allemaal leren, ervaren, bevatten, belichamen, doorvoelen, begrijpen? Ik nodig je van harte uit: start met mindfulness. Start met de 8-weekse mindfulnesstraining en ga van daaruit verder op dit prachtige pad.
Wil je iets over Timothea Goddard weten, dan kun je bijvoorbeeld deze talk op YouTube bekijken.
Zoals altijd eindig ik met een inspiratietekst die je kan helpen om meer mindfulness – en heartfulness – in je leven te brengen:
Goed en kwaad, geluk en verdriet, alle gedachten verdwijnen in de leegte als de afdruk van een vogel in de lucht.
~Trungpa Rinpoche & Pema Chödron in ‘Dit is het begin’
